Nghề và ngành, môn và khoa đối với gia phả hiện nay là gì?

Ngành nghề xuất hiện từ cuộc sống thực tiễn. Mục tiêu là tạo ra, sản xuất ra sản phẩm để nuôi sống con người. Mục đích thương mại làm giàu là bước phát triển sau đó. 

I. Các vấn đề mở đầu

Nghề có trước, ngành có sau. Nghề thì có trăm nghề, “bách nghệ”. Nhiều nghề, gắn kết với nhau bằng cách nào đó, thí dụ trên một địa bàn dân cư, cùng một dòng họ cùng làm nghề, cùng tổ nghề… Ta có nghề cấy lúa nước, nghề săn bắn, nghề muối, nghề dệt thêu đan, sau có nghề kế toán - tài chánh, nghề vi tính, nghề thám sát vũ trụ… Trong chiến tranh chống Mỹ, các phi công anh hùng phá được tàu tuần dương hạm, bắn rơi máy bay Mỹ cũng đã xác nhận là “không có trường đại học nào chỉ dạy cách đó cả”.

Nghề nghiệp phải khảo sát nguyên vật liệu cho ngành nghề, nghệ nhân hay thợ nghề với tay nghề, kỹ năng chế tác sản phẩm làm ra…

Làm việc tại một làng nghề gốm Bát Tràng (hình mang tính minh họa)

Ngành nghề xuất hiện từ cuộc sống thực tiễn. Mục tiêu là tạo ra, sản xuất ra sản phẩm để nuôi sống con người. Mục đích thương mại làm giàu là bước phát triển sau đó. Nhà nông ta sản xuất ra lúa gạo là để nuôi sống. Bà ba Thi “xé rào” mua và lén chở lúa từ miền Tây về Thành phố Hồ Chí Minh cũng là để nuôi sống người.

Ngành trí tuệ nhân tạo là ngành sản xuất ra bộ não để cùng với bộ não loài người suy nghĩ mọi việc. Các nhà khoa học hiện nay đang có nghi vấn, những sản phẩm nó tạo ra không chỉ là những cái đúng không thôi; nó lại tạo ra những cái sai, tức cái lý của nó là không có thật.

Môn và khoa: Đây là thuật ngữ xuất phát từ các nhà khoa học, các thầy giáo và thường xuất hiện từ trong lý luận. Ta có nhận định: Cái gì có thật là có lý, trái lại, cái gì có lý thì chưa hẳn đã có thật. Thí dụ: Cái lý lẽ Chúa trời tạo ra con người là không đúng. Thời chống Mỹ có lý thuyết cho rằng chiến tranh ở Việt Nam là cuộc nội chiến, phủ nhận Mỹ là kẻ xâm lược; thí dụ khác, những kẻ mạnh, nước lớn bao giờ cũng thắng… Cho nên ta cần đề phòng các lý thuyết như vậy. Đó là những tà thuyết, nó hoàn toàn khác với các giả thuyết…

Môn có môn học, môn toán, môn văn, môn sử… các môn lý hóa, môn hàng không vũ trụ… Khoa: đi liền với môn là khoa. Khoa văn hóa học, khoa triết, khoa vũ trụ...

Mục đích của khoa là để trao truyền, để dạy cho học sinh, sinh viên và những người học. Phải xây dựng thành phương pháp, giáo trình, giáo án nghiêm chỉnh, đúng đắn. Mức độ cao hơn nữa là để trao truyền những hiểu biết của những người thầy cho các thế hệ hiện nay và mai sau.

II. Gia phả hiện nay có thể gọi là nghề, là khoa như gia phả học chưa?

Đây là việc ở nông thôn, xã ấp. Ta đặt câu hỏi: Trước khi có ngành nghề thì có loại hình sự việc như thế nào? Đáp: có việc để “làm việc” đáp ứng cho nhu cầu cuộc sống. Việc đã thuần thục mới trở thành ngành nghề. Có những loại việc cho đến hiện nay cũng chưa thành ngành nghề, lúc chưa có ngành nghề thì nhu cầu hiểu biết dòng họ có chưa? Và có gia phả chưa?  

Đáp: Nhu cầu hiểu chi họ, dòng họ (ta có thể hiểu là gia phả) đã xuất hiện, nhưng vẫn là thô sơ. Lúc đó chưa gọi là gia phả. Vậy ai là người đảm trách công việc nầy? Là các ông thầy: thầy đồ, thầy thuốc (thuốc Bắc và thuốc Nam), thầy bói, thầy dạy nghề (các tổ sư) và ông thầy chùa (nhà sư).

Có nhu cầu thì có công việc để tìm hiểu. Đây là tìm hiểu chi họ, dòng họ. Lúc đó họ làm như thế nào, xin trình bày, tìm hiểu sau. Trong thực tiễn, vấn đề cá nhân, gia đình, chi họ, dòng họ với những hoạt động tâm linh, văn hóa, lao động, chiến đấu của họ là một sự thật hiển nhiên. Họ có lao động sản xuất, có lịch sử, có văn hóa đậm đặc, trải dài. Các loại thờ cúng tổ tiên, quan hôn tang tế, giáo dục gia đình… là đã diễn ra phong phú. Nói riêng về lịch sử dòng họ, là một đặc sắc. Ai cũng từ một vị thủy tổ, một tổ quán mà ra đời với tên riêng, họ riêng. Ai cũng biết mình là thân (nội), là thích (ngoại) với ai. Ai cũng biết mối quan hệ, thứ thế với nhau. Ai cũng chết và chôn ở trên đất tổ. Nói riêng về dòng họ thì họ có rất nhiều cách để biết nhau.

Lịch sử chi họ, dòng họ - tức gia phả là một. Người làm công việc gia phả phải là những vị “phán quan”, là những nhà viết sử, phải tôn trọng khoa học - lịch sử. Các chi họ, dòng họ đều có bản chất ưu việt; sự sai khuyết là cá nhân hoặc từ thể chế của thời đại, cũng không thể giấu nhẹm. Đến lúc này, gia phả là lịch sử của dòng họ cũng phải được phổ biến rộng rãi.

Nhà nghiên cứu VÕ NGỌC AN