Nghiên cứu Gia phả học từ cuốn 'Trung Quốc Gia phả Thông luận'

29/07/2025 16:42:17

Được biết Viện Lịch sử Dòng họ đang có kế hoạch biên soạn bộ sách giáo khoa cho ngành Gia phả học, nay tôi xin phân tích một số nội dung cốt lõi của cuốn “Trung Quốc Gia Phả Thông luận” 《中国家谱通论》của tác giả Vương Hạc Minh王鹤鸣, sinh năm 1940, nguyên là Viện trưởng Viện Nghiên cứu Lịch sử thuộc Học viện Khoa học Xã hội tỉnh An Huy, Trung Quốc để cho quý vị và các bạn tham khảo.

Nghiên cứu gia phả từ lâu đã được công nhận là một công việc cần thiết để giải mã các cấu trúc xã hội, mối quan hệ huyết thống và tìm hiểu lịch sử của các dòng họ nói riêng và quốc gia nói chung.

Cuốn “Trung Quốc Gia phả Thông luận” này là thành quả công trình nghiên cứu của Quỹ Khoa học Xã hội Quốc gia ngày 5 tháng 11, được Nhà xuất bản Cổ Tịch Thượng Hải xuất bản lần đầu vào tháng 1 năm 2010 có 535 trang, tái bản năm 2011: 543 trang, tái bản năm 2018: 476 trang, với số chữ Hán khoảng từ 250.000 đến 350.000 chữ, do các ấn bản sau có chỉnh sửa chút ít về nội dung và dàn trang lại.

 

Bìa sách “Trung Quốc Gia phả Thông luận”

“Trung Quốc Gia Phả Thông luận”《中国家谱通论》là một tác phẩm học thuật nền tảng của học giả uy tín Vương Hạc Minh (王鹤鸣). Cuốn sách này đóng vai trò quan trọng trong việc nghiên cứu và tìm hiểu về lịch sử gia phả Trung Quốc. Việc tìm hiểu về tác phẩm này là một mối quan tâm chính đáng, vì nó liên quan đến di sản văn hóa và cấu trúc xã hội của Trung Quốc qua các thời kỳ lịch sử.

Tác phẩm của Vương Hạc Minh là một cột mốc trong lĩnh vực này, cung cấp một cái nhìn toàn diện và có hệ thống về sự phát triển của gia phả học Trung Quốc, từ đó làm sáng tỏ những khía cạnh phức tạp của văn hóa và xã hội Trung Quốc qua các thời đại.

Trong bài nghiên cứu này, tôi chỉ phân tích một số điểm chính của cuốn “Trung Quốc Gia phả Thông luận” của tác giả Vương Hạc Minh. Những nội dung chuyên sâu khác có thể sẽ được nghiên cứu thêm ở các bài phân tích khác.

I. Cấu trúc của cuốn “Trung Quốc Gia phả Thông luận”: gồm có 4 phần:

   1. Tự luận 绪论 (Lời nói đầu): với 4 nội dung:

      1.1 Gia phả là gì (什么是家谱)

      1.2 Các loại gia phả (家谱的种类)

      1.3 Lịch sử hình thành và phát triển của gia phả (家谱的沿革)

      1.4 Giá trị của gia phả (家谱的价值)

2. Kinh biên 经编 (biên soạn theo hàng dọc, theo thời gian), với các nội dung:

   2.1 Khởi nguồn của gia phả Trung Quốc (中国家谱的起源), gồm 6 tiểu mục:

      2.1.1 Gia phả Trung Quốc khởi nguồn từ xã hội thị tộc Mẫu hệ (中国家谱起源于母系氏族社会)

      2.1.2 Gia phả truyền miệng (口传家谱)

      2.1.3 Gia phả truyền miệng Phụ hệ phát triển từ gia phả truyền miệng Mẫu hệ (父系口传家谱从母系口传家谱发展而来)

      2.1.4 Gia phả Thắt dây (结绳家谱) [xem Bài đọc thêm]

      2.1.5 Gia phả Giáp cốt (1) (甲骨家谱)

      2.1.6 Gia phả đồng xanh (2) (青铜家谱)

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 

(1): Gia phả Giáp cốt: là loại gia phả viết bằng chữ Giáp cốt từ đời Ân Thương (TK17- TK11 Trước Công nguyên), cách nay gần  4000 năm, với Thương Vương Thế hệ 商王世系và Nghê thị Gia phả

倪氏家谱.Nghê thị Gia phả đã liệt kê được 11 đời với 13 người, trong đó 11 người là quan hệ cha con, 2 người là anh em. Hai bộ Gia phả này được phát hiện từ năm 1899, và sau được 2 nhà truyền giáo Mỹ Frank Herring Chalfant và Samuel Couling (người Anh) mua lại từ người buôn đồ cồ Trung Quốc, mang về Viện Bảo Tàng Anh trưng bày cho đến ngày nay.              

Chữ Giáp cốt  

(2): Gia phả đồng xanh: là loại gia phả được khắc chữ trên những vật dụng bằng đồng xanh, cũng được xác định có từ thời kỳ cuối của đời Ân Thương. Gia phả đồng xanh được khai quật đầu tiên là 2 hiện vật có 380 chữ, ghi chép phả hệ và sự tích của 7 đời trong 1 gia đình. 

Trên bức tượng đồng Tam Câu Binh ở tỉnh Hà Bắc, người ta cũng tìm thấy phả hệ của 1 gia tộc 4 đời, từ đời ông cố đến người lập phả cùng với các anh em, tổng cộng là 20 người.

Gia phả đồng xanh được khai quật năm 1976  

 - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

  2.2 Sự ra đời của gia phả Trung Quốc (中国家谱的诞生),gồm 4 tiểu mục:

      2.2.1 Sự xuất hiện phả hệ hoàn chỉnh của đời Chu (周代完整系谱的出现)

      2.2.2 Chế độ tu sửa phả của quan viết sử (史官修谱制度)

      2.2.3 Sự ra đời của “Đế hệ thiên”, “Thế bổn” (《帝系篇》、《世本》的问世)

      2.2.4 Sự phát triển của Gia phả học đời Hán (汉代谱学的发展)

   2.3 Sự hưng thịnh của Gia phả Trung Quốc - phần 1 (中国家谱的兴盛（上）)

      2.3.1  Nguyên nhân hưng thịnh của gia phả thời Ngụy Tấn, Nam Bắc triều (魏晋南北朝家谱兴盛的原因).

      2.3.2  Tác phẩm của gia phả học và các gia tộc về gia phả học (谱学著作和谱学世家).

      2.3.3 Nội dung và đặc điểm của Gia phả (家谱内容和特点).

   2.4  Sự hưng thịnh của Gia phả Trung Quốc - phần 2 (中国家谱的兴盛（下）)

      2.4.1  Nguyên nhân phát triển việc tu sửa phả điệp của các quan thời nhà Đường (唐代官修谱牒发展的原因)

      2.4.2  Ba lần tu sửa phả điệp qui mô lớn của các quan (三次规模巨大的官修谱牒)

      2.4.3  Sự phát triển nhanh chóng của việc tu sửa gia phả tư nhân (私修家谱迅猛发展)

      2.4.4  Nội dung của Gia phả (家谱内容).

      2.4.5  Các loại Gia phả (家谱种类).

      2.4.6  Các nhà Gia phả học nổi tiếng (谱学名家).

      2.4.7 Phả điệp hoàng tộc của đời nhà Đường (唐代皇族谱牒).

   2.5 Sự chuyển đổi của Gia phả Trung Quốc (中国家谱的转型)

      2.5.1  Việc tu sửa gia phả của vua quan đời Tống bị phế bỏ, gia phả của tư nhân được thịnh hành (宋代官修公谱废绝、私修家谱兴盛)

      2.5.2  Âu Dương Tu, Tô Tuân sáng lập ra Phả đồ 5 đời (欧阳修、苏洵创立五世图式谱法).

      2.5.3  Gia phả học đời Tống được cải cách (宋代谱学变革)

      2.5.4  Tư tưởng Gia phả học của Chu Hy (朱熹的谱学思想)

      2.5.5  Giới thiệu sơ lược về "Cổ kim tính thị thư biện chứng"(phân biệt họ tên từ xưa đến nay) và "Thông chí thị tộc lược"(Ghi chép sơ lược về các thị tộc) (简介《古今姓氏书辨证》、《通志氏族略》)

      2.5.6  Phả điệp hoàng tộc đời Tống (宋代皇族谱牒)

      2.5.7  Hiển thị thời kỳ quá độ của Gia phả thời nhà Nguyên (呈过渡形态特征的元代家谱)

   2.6 Sự hoàn thiện của Gia phả Trung Quốc (中国家谱的完善)

      2.6.1  Sự gia tăng số lượng lớn của Gia phả thời nhà Minh (明代家谱数量大幅上升)

      2.6.2  “Thánh dụ lục ngôn” (6 lời dạy) của Chu Nguyên Chương (朱元璋的“圣谕六言”)

      2.6.3  Gia phả đời nhà Minh lấy tư tưởng luân lý “Tam cương ngũ thường” của Chu Hy làm tôn chỉ (明代家谱以朱熹“三纲五常”伦理思想为宗旨)

      2.6.4  Sự hoàn thiện về thể lệ, nội dung của Gia phả (家谱体例、内容的完善)

      2.6.5  Từ đường, từ sản (祠堂、祠产)

      2.6.6  Qui mô to lớn của Hội thông phả, Thống tông phả (规模宏大的会通谱、统宗谱)

      2.6.7  Cách dựng phả và cách phân biệt gia phả của Trình Mẫn Chính (程敏政的谱法与谱辨)

   2.7 Sự phổ cập của Gia phả Trung Quốc (中国家谱的普及)

      2.7.1  So sánh thể lệ của Gia phả thời nhà Thanh, thời kỳ Dân quốc với thời nhà Minh (清代、民国时期家谱体例与明代比较)

      2.7.2  Số lượng Gia phả của thời nhà Thanh, thời kỳ Dân quốc tăng mạnh (清代、民国时期家谱数量激增)

      2.7.3  Tiếp tục sửa đổi Gia phả (家谱续修)

      2.7.4   Nhận phả, giữ phả và trải nghiệm gia phả (领谱、藏谱和验谱)

      2.7.5   Lý luận Gia phả học của Chương Học Thành (章学诚的谱学理论)

      2.7.6   Việc biên soạn, tu sửa Gia phả của dân tộc thiểu số (少数民族编修家谱)

      2.7.7   Ngọc điệp của đời nhà Thanh (清代玉牒)

      2.7.8  “Tam thiên phả tự”(3 bài tựa phả) của Tôn Trung Sơn (孙中山的三篇谱序)

      2.7.9 Các nhà Gia phả học nổi tiếng của thế kỷ 20 (20世纪谱学名家)

   2.8  Sự đổi mới của Gia phả Trung Quốc (中国家谱的新修)

        2.8.1 Việc biên soạn, tu sửa Gia phả ở khu vực Đài Loan (台湾地区编修家谱简况)

        2.8.2 Việc biên soạn, tu sửa Gia phả ở khu vực Đại lục (大陆地区编修家谱简况)

        2.8.3  Tông thân ở hai bờ eo biển, trong và ngoài nước cùng biên soạn mới, tu sửa Gia phả (海峡两岸、海内外宗亲共同编修新谱)

        2.8.4  Sự kế thừa và sáng tạo của Gia phả mới đối với Gia phả cũ (新谱对旧谱的继承与创新).

        2.8.5  Hội thông phả, Thống tông phả qui mô cực lớn (特大型会通谱、统宗谱)

        2.8.6  Kế thừa truyền thống văn hóa lịch sử của Trung Quốc nhằm thúc đẩy giao lưu văn hóa trong và ngoài nước (传承中华历史文化促进海内外文化交流)

3. Vĩ biên 纬编 (phân tích theo hàng ngang, theo đề tài), với 8 nội dung:

   3.1 Thể lệ, nội dung của Gia phả Trung Quốc - phần 1 (中国家谱的体例、内容（上）)

        3.1.1   Tên phả 谱名

        3.1.2   Chân dung và lời tán tụng tổ tiên 祖先像赞

        3.1.3   Mục lục 目录

        3.1.4   Danh mục sửa phả 修谱名目

        3.1.5   Phả tự (Lời tựa) 谱序

        3.1.6   Phàm lệ (Qui tắc) 凡例

        3.1.7   Ân vinh lục (sổ vàng vinh danh)恩荣录

        3.1.8   Phả luận谱论

       3.1.9   Nguồn gốc dòng họ姓氏源流

       3.1.10  Thế hệ (phả hệ) 世系

   3.2 Thể lệ, nội dung của Gia phả Trung Quốc-phần 2 (中国家谱的体例、内容（下）) 

        3.2.1  Truyện ký (ghi những câu chuyện, tiểu sử của các thành viên nổi bật trong gia đình) 传记

       3.2.2  Gia pháp (gia quy) 家法

       3.2.3  Phong tục, nghi lễ 风俗礼仪

       3.2.4  Từ đường 祠堂

       3.2.5  Phần mộ 坟茔

       3.2.6  Tộc sản (tài sản dòng họ)族产

       3.2.7  Khế ước (giấy tờ sở hữu tài sản, đất đai)契约

       3.2.8  Tác phẩm văn chương, nghệ thuật艺文

       3.2.9  Tự bối, vai vế 字辈、排行

       3.2.10  Lãnh phả tự hiệu (số hiệu gia phả) 领谱字号

   3.3 Số lượng của Gia phả Trung Quốc 中国家谱的数量

       3.3.1  Biết bao nhiêu gia phả Trung Quốc 中国家谱知多少

       3.3.2  Đơn vị lưu trữ gia phả chính ở Trung Quốc 中国主要藏谱单位

       3.3.3  Đơn vị lưu trữ gia phả chính ở nước ngoài 国外主要藏谱单位

   3.4  Dòng họ của Gia phả Trung Quốc 中国家谱的姓氏

       3.4.1  Dòng họ tồn tại trong Gia phả Trung Quốc 存世中国家谱的姓氏

       3.4.2  Nguồn gốc của dòng họ Trung Quốc 中华姓氏的起源

       3.4.3  Dấu vết phát triển của dòng họ Trung Quốc 中华姓氏发展轨迹

       3.4.4  Đặc điểm của dòng họ Trung Quốc 中华姓氏的特点

   3.5  Xác và hồn của Gia phả Trung Quốc - lấy Gia phả Huy Châu làm ví dụ 中国家谱的体与魂——以徽州家谱为例

       3.5.1  Gia phả Trung Quốc lấy “Phả đồ 5 đời” của Âu Dương Tu & Tô Tuân làm thể xác 中国家谱以欧、苏五世图式为躯体

       3.5.2  Gia phả Trung Quốc lấy “Tư tưởng Nghĩa Lý học” của Chu Hy làm linh hồn 中国家谱以朱熹理学思想为灵魂

   3.6 Hình ảnh, bản vẽ của Gia phả Trung Quốc 中国家谱的图像

       3.6.1  Hình ảnh của tổ tiên 祖先像

       3.6.2  Bản vẽ nhà ở 住宅图

       3.6.3  Bản vẽ từ đường 祠堂图

       3.6.4  Bản vẽ phần mộ 坟墓图

       3.6.5  Bản vẽ, hình ảnh khác 其他图

   3.7 Sự thay đổi chức năng của Gia phả Trung Quốc 中国家谱功能的嬗变

       3.7.1  Giai đoạn manh nha: chức năng ưu sinh 萌芽阶段：优生功能

       3.7.2  Giai đoạn hưng thịnh: chức năng chính trị 兴盛阶段：政治功能

       3.7.3  Giai đoạn phổ cập: chức năng luân lý 普及阶段：伦理功能

       3.7.4  Tu sửa Gia phả: chức năng văn hóa 新修家谱：文化功能

   3.8 Việc biên soạn “Trung Quốc Gia phả Tổng mục”《中国家谱总目》的编纂

       3.8.1   Đánh giá ý nghĩa lịch sử của các tài liệu ghi chép gia phả 著录家谱文献书目历史回顾

       3.8.2  Thành lập dự án “Trung Quốc Gia phả Tổng mục”《中国家谱总目》的立项

       3.8.3  Quá trình biên soạn của “Trung Quốc Gia phả Tổng mục”《中国家谱总目》的编纂经过

       3.8.4  Đặc điểm của “Trung Quốc Gia phả Tổng mục”《中国家谱总目》的特点

       3.8.5  Ý nghĩa của việc biên soạn “Trung Quốc Gia phả Tổng mục” 编纂《中国家谱总目》的意义

4. Các phụ lục

   Phụ lục 1:  Ký sự về công tác chỉnh lý, khai thác dữ liệu Gia phả của Thư viện Thượng Hải thời kỳ 1996-2001 (附录一 上海图书馆整理、开发家谱资料工作大事记（1996-2001）)

   Phụ lục 2:  Tài liệu tham khảo về Gia phả Trung Quốc thời kỳ 1874-2008 (附录二 中国家谱论文索引（1874-2008）)

   Phụ lục 3:  Danh sách các trang mạng chủ yếu của quốc gia về Gia phả (附录三 主要家谱网站名录)

   Hậu ký: Mùa xuân đến muộn của công tác nghiên cứu (后记：迟到的研究工作的春天 )

Qua cấu trúc nêu trên, chúng ta thấy được "Trung Quốc Gia phả Thông luận" có cách tiếp cận lịch sử toàn diện, bao gồm cả sự phát triển theo thời gian (kinh biên) và phân tích chuyên sâu theo chủ đề (vĩ biên) đối với gia phả Trung Quốc, chứ không chỉ đơn thuần là một bản ghi chép lịch sử gia đình theo niên đại mà còn đi sâu vào các khía cạnh và đặc điểm khác nhau của gia phả trong suốt quá trình lịch sử: từ nguồn gốc (khởi nguyên 起源), sự ra đời của gia phả (đản sinh 诞生), đến thời kỳ hưng thịnh của gia phả (兴盛), sự chuyển đổi (转型), và sự phổ cập (普及). Tác giả đã sử dụng thuật ngữ kinh vĩ (经纬) để tường thuật lịch sử một cách có hệ thống và toàn diện về gia phả học Trung Quốc, chính điều này đã nâng tác phẩm lên tầm một "chuyên luận tổng quát" (thông luận 通论), cung cấp một cái nhìn tổng quan về gia phả học.   

Về tầm ảnh hưởng, cuốn “Trung Quốc Gia ghả Thông luận” là một chuyên luận học thuật đầu tiên về lịch sử gia phả Trung Quốc, cả trong và ngoài nước, với dữ liệu tương đối vững chắc và hệ thống tương đối hoàn chỉnh. Một số chương đã thảo luận những điều mà các học giả trước đây chưa từng đề cập, mở ra những lĩnh vực mới trong nghiên cứu gia phả học và lấp đầy khoảng trống trong nghiên cứu lịch sử gia phả Trung Quốc. Đây không chỉ là một bản tóm tắt kiến thức hiện có, mà còn là một công trình đã định hình lại cơ bản bối cảnh học thuật, có lẽ bằng cách giới thiệu các phương pháp luận, khung lý thuyết mới hoặc các khía cạnh chưa từng được khám phá của các nhà nghiên cứu gia phả học trước đây.   

Sự gắn bó sâu sắc của Vương Hạc Minh với nghiên cứu gia phả bắt đầu vào năm 1995, khi ông trở lại làm việc tại thư viện Thượng Hải. Ông đã vô cùng xúc động khi chứng kiến những tài liệu lịch sử quý giá, đặc biệt là hơn 10.000 loại gia phả, bị "chất đống ở các góc thư viện, mặc cho bụi bặm và mối mọt". Phản ứng mạnh mẽ này đã thúc đẩy cam kết của ông đối với công việc cứu vãn và bảo tồn các di sản này.   

Với sự hỗ trợ của chính quyền thành phố Thượng Hải, ông đã trực tiếp dẫn đầu một chiến dịch giải cứu tài liệu lịch sử quy mô lớn. Các sáng kiến cụ thể của ông bao gồm: thành lập một nhóm giải cứu gia phả; làm sạch bụi và loại bỏ nấm mốc khỏi các bộ gia phả; thành lập phòng đọc gia phả đầu tiên ở Trung Quốc đại lục; tổ chức kỹ thuật viên để sửa chữa các gia phả bị hư hỏng; tích cực mua lại các gia phả cũ và thu thập các gia phả mới được biên soạn; tổ chức biên soạn  Tóm tắt bộ sưu tập gia phả tại thư viện Thượng Hải; và tổ chức các hội thảo quốc tế về gia phả  học Trung Quốc. Sự tham gia trực tiếp, kéo dài hàng thập kỷ của Vương Hạc Minh vào việc cứu vãn, tổ chức và nghiên cứu các tài liệu gia phả tại thư viện Thượng Hải đã mang lại cho ông thẩm quyền thực tiễn và lý thuyết vô song. Điều này biến "Thông luận" không chỉ là một chuyên luận học thuật mà còn là một công trình có nguồn gốc sâu xa từ sự thông thạo các nguồn tài liệu gốc và kinh nghiệm lưu trữ.   

Bên cạnh đó, Vương Hạc Minh còn chủ trì việc biên soạn cuốn “Trung Quốc Gia phả Tổng mục《中国家谱总目, một "tác phẩm về tổng mục lục gia phả quy mô lớn theo dạng tóm tắt". Công trình sưu tầm và hệ thống hóa danh mục gia phả Trung Quốc trên toàn thế giới này, đã ghi nhận hơn 47.000 bộ gia phả độc đáo thuộc 643 dòng họ, trong đó họ Trần và họ Vương có số lượng nhiều nhất, và đã được Nhà xuất bản Cổ Tịch Thượng Hải xuất bản vào năm 2008. Tác phẩm này đã nhận được Giải thưởng Sách Chính phủ Trung Quốc lần thứ hai vào năm 2010. Cuốn Tổng mục này đã làm nổi bật khối lượng tài liệu khổng lồ mà nhóm của ông Vương Hạc Minh đã xử lý. Điều này cho thấy "Trung Quốc Gia phả Thông luận" (được xuất bản ngay sau đó, vào năm 2010) có thể là đỉnh cao lý thuyết và phân tích của sự nỗ lực thu thập và tổ chức dữ liệu khổng lồ được thể hiện trong Tổng mục. Mối quan hệ nhân quả này có nghĩa là "Thông luận" không chỉ là một cuốn sách về gia phả, mà là một cuốn sách được hình thành sâu sắc từ cuộc khảo sát toàn diện nhất về gia phả Trung Quốc trên qui mô toàn cầu. Điều này làm cho nó trở nên đặc biệt quyền uy vì đã dựa trên một nguồn tài liệu đồ sộ chưa từng có.

Để viết "Thông luận", Vương Hạc Minh đã dành hơn 10 năm để xem xét hơn 2.000 bộ gia phả ở nhiều địa điểm khác nhau (Thượng Hải, Bắc Kinh, An Huy). Ông đã trích xuất và sao chép các dữ liệu quan trọng, với "hàng chục triệu" chữ Hán, phân loại chúng thành 18 loại riêng biệt như: mục lục 目录, chân dung và lời tán tụng tổ tiên 祖先像赞, lời tựa 谱序, quy tắc 凡例, sổ vàng vinh danh 恩荣录, các bài luận về gia phả 谱论, nguồn gốc dòng họ 姓氏源流, phả hệ 世系, tiểu sử 传记, gia pháp (gia qui) 家法, phong tục nghi lễ 风俗礼仪, từ đường 祠堂, mổ mả 坟茔, tài sản dòng họ 族产, tác phẩm văn chương nghệ thuật 艺文, chữ lót 字辈, vai vế 排行 và số hiệu gia phả 领谱字号. Cho thấy một mức độ thực nghiệm đặc biệt nghiêm ngặt của một qui trình tỉ mỉ, đảm bảo tính xác thực, có chiều sâu và hàm lượng học thuật cao của sách.   

Từ cuốn “Trung Quốc Gia phả Thông luận”, chúng ta thấy rằng Gia phả không chỉ đơn thuần là một cây gia phả, mà còn là những tài liệu lịch sử phong phú chứa đựng nhiều thông tin đa dạng. Việc liệt kê chi tiết các loại nội dung trong gia phả này cho thấy một sự thay đổi nhận thức trong gia phả học: từ những ghi chép đơn thuần về dòng dõi thành những nguồn tài liệu gốc vô giá, đa ngành. Điều này nhấn mạnh cách "Trung Quốc Gia phả Thông luận" đã hệ thống hóa việc khai thác và hợp pháp hóa việc sử dụng chúng cho các cuộc điều tra lịch sử rộng lớn hơn.   

Cuốn sách về gia phả học này cung cấp "những tài liệu gốc quý giá" (宝贵的第一手资料) để nghiên cứu các lĩnh vực đa ngành, như lịch sử di cư thương mại, văn hóa dân gian và hệ thống dòng họ trong xã hội phong kiến Trung Quốc. Câu chuyện về một cựu quan chức ngoại giao Trung Quốc nhận được gia phả của gia đình mình ở Hoa Kỳ đã minh họa mạnh mẽ ý nghĩa văn hóa và sự bỏ bê lịch sử đối với nghiên cứu này ngay trong nội bộ Trung Quốc, nhấn mạnh tính cấp bách và tầm quan trọng của các công trình như "Thông luận" và "Tổng mục". Câu chuyện này không chỉ là một giai thoại thông thường; đó là một câu chuyện chiến lược được sử dụng để nhấn mạnh tầm quan trọng quốc gia và tính cấp bách của việc biên soạn các công trình như  Trung Quốc Gia ghả Tổng mục và Trung Quốc Gia ghả Thông luận. Nó ngụ ý một lời kêu gọi hành động đối với các học giả Trung Quốc để nắm quyền sở hữu nghiên cứu di sản văn hóa của họ. Ông đặt ra câu hỏi: “Người Trung Quốc từ xưa đã coi trọng huyết thống gia đình, sao lại có thể giao trọng trách nghiên cứu gia phả cho người khác? ("中国人自古重视家族血缘，怎能将家谱研究的重任假手他人") là một câu hỏi mạnh mẽ của học giả Vương Hạc Minh như một nỗ lực của lòng yêu nước và có ý nghĩa văn hóa quan trọng.

“Trung Quốc Gia ghả Thông luận” của Vương Hạc Minh là một thành tựu mang tính bước ngoặt, được ca ngợi là chuyên luận học thuật toàn diện và được nghiên cứu có hệ thống đầu tiên về lịch sử gia phả Trung Quốc. Tác phẩm này đã đóng vai trò tiên phong trong việc mở ra các lĩnh vực nghiên cứu mới và lấp đầy những khoảng trống đáng kể trong gia phả học.   

Kết luận

“Trung Quốc Gia ghả Thông luận” không chỉ là một cuốn sách mà là một văn bản nền tảng đã định hình sâu sắc phương pháp luận và phạm vi nghiên cứu gia phả Trung Quốc, đóng vai trò là một nguồn tài liệu không thể thiếu cho các học giả và những người đam mê gia phả học. Nó đại diện cho đỉnh cao của học thuật tận tâm và là minh chứng cho bức tranh lịch sử phong phú sắc màu được chứa đựng trong các bộ gia phả của Trung Quốc.

...................

TÀI LIỆU THAM KHẢO:

1-“Nghiên cứu và chỉnh lý Gia phả của dân tộc thiểu số ”《对少数民族家谱的整理和研究》 của Văn phòng Qui hoạch Khoa học Xã hội-Triết học. TP. Thượng Hải- sh-popss.gov.cn

2-Mục “Tìm nguồn gốc tổ tiên” trong “Trung Quốc Gia phả Tổng mục” của Báo Tham khảo Kinh tế《中国家谱总目》帮助海内外华人寻根问祖 - jjckb.cn

3-“Trung Quốc Gia phả Tổng mục”《中国家谱总目》- chinafolklore.org

4-“ Gia Phả Thông luận của dân tộc thiểu số Trung Quốc”中国少数民族家谱通论(精) của Vương Hạc Minh & Vương Hồng Trị biên soạn - abebooks.com

5-Báo cáo hàng năm của Quỹ Khoa học Xã hội  Quốc gia 国家社会科学基金年度报告 - download.people.com.cn

6-“ Trung Quốc Gia Phả Thông luận” 《中国家谱通论》của Vương Hạc Minh - books.google.com

7-“ Trung Quốc Gia Phả Thông luận” 《中国家谱通论》của Vương Hạc Minh – trên trang web của Đại học Quốc lập Đài Loan國立臺灣大學ntu.primo.exlibrisgroup.com

8-“ Tôi và việc nghiên cứu gia phả, từ đường” của Vương Hạc Minh《我与家谱、祠堂研究》đăng trên mạng Phong tục Dân gian của Hội Phong tục Dân gian - chinafolklore.org

HOÀNG ĐÌNH MINH
(Giám đốc Trung Tâm Dịch thuật Hán - Nôm Gia phả)
Ngày 25/6/2025

--------------------------------------------

Bài đọc thêm: 

Gia phả Thắt dây 结绳家谱: 

Trong 55 dân tộc thiểu số của Trung Quốc, có 42 dân tộc thiểu số có Gia phả bằng chữ viết, 13 dân tộc thiểu số không có chữ viết, nên họ đã ghi chép gia phả bằng cách truyền miệng 口传家谱, gia phả hiện vật 实物家谱 hoặc gia phả thắt dây 结绳家谱, trong đó có Thắt dây hình bờm ngựa 马鬃绳 của dân tộc Ngạc Luân Xuân 鄂伦春族, Thắt dây con cháu 子孙绳 của dân tộc Mãn 满族,Thắt dây tơ 丝绳 của dân tộc Tích Bá 锡伯族…

Gia phả thắt dây thường ghi lại dòng họ có mấy đời, có bao nhiêu đứa con trai (bằng cung tên) và con gái (bằng dây vải), mỗi đứa con là 1 nút thắt. Dân tộc Ngạc Luân Xuân thì treo dây thắt ở trên đà ngang ngay giữa nhà, và phong tục này được duy trì đến thế kỷ 17, 18.

Dây thắt con cháu của dân tộc Mãn

Thắt dây tơ 丝绳 của dân tộc Tích Bá, được gọi là Hỷ Lợi 喜利 hay Hỷ Lợi Ma Ma 喜利妈妈,do bậc cao niên trong dòng họ thực hiện khi sinh con và cúng tế, con trai thì thắt vải màu xanh, đen… và treo thêm cung tên hoặc túi đựng cung tên khi trưởng thành, con gái thì thắt vải tơ màu vàng hoặc đỏ, và gia đình sẽ treo thêm đồng xu, túi vải khi được khá giả…

Thắt dây tơ Hỷ Lợi của dân tộc Tích Bá