Đám giỗ của người Việt ở Nam bộ

29/07/2025 11:05:42

Tham luận của TS Nguyễn Thanh Lợi (Trường Cao đẳng Sư phạm Trung ương TP.HCM) viết cho Tọa đàm khoa học với chủ đề “Việc họ” do Viện Lịch sử Dòng họ tổ chức ngày 28/6/2024, tại Trường Cao đẳng Văn hóa Nghệ thuật TP.HCM (5 Nam Quốc Cang, Q.1).

Đám giỗ ở Nam Bộ là cách thức ứng xử của gia đình, dòng họ với người đã mất, thể hiện đạo hiếu. Nó được biểu hiện khá đa dạng với những quan niệm về triết lý của các tôn giáo, sự khác biệt giữa các lề thói ở địa phương với tất cả tính nhân văn trong việc tạo ra sợi dây liên kết dòng họ.

Ngày làm đám giỗ

Đám giỗ thường làm từ 1 ngày đến 2 ngày. Ngày đầu gọi là “tiên thường”, nghĩa là cúng ngày sống; ngày sau gọi là “chánh giỗ”, với ý nghĩa là cúng ngày chết(1) . Trong ngày chánh giỗ, vào buổi chiều người ta còn làm “hậu thường”, cúng để tiễn người chết đi sau những ngày về ăn giỗ với con cháu. Có nơi dòng họ còn ở lại đến ngày thứ ba mới về như ở xã Bình Khánh (huyện Cần Giờ, TP Hồ Chí Minh), chỉ ăn uống đồ(2)  của ngày chánh giỗ còn lại, mà không cúng kiếng, nên không được xem là “hậu thường”(3) .

Tuy nhiên, cũng có nhưng nơi xưa nay không có cúng Tiên thường, như ở Hóc Môn (TP Hồ Chí Minh)... Ở thị xã Vĩnh Châu (Sóc Trăng) buổi tối trước ngày giỗ hôm sau, thường tụ tập ăn uống, nhậu nhẹt với bà con, hàng xóm, bạn bè mà không cúng kiếng(4) .

Ngày nay, xu hướng bỏ ngày Tiên thường khá phổ biến, nhất là ở các đô thị để phù hợp hơn trong đời sống sống mới, vốn ít thời gian, hướng tới việc giản gọn phong tục, cho đỡ tốn kém… Nhưng ở các tỉnh Tây Nam Bộ và các huyện ngoại thành của các đô thị (như các huyện Củ Chi, Cần Giờ, Nhà Bè của tp. Hồ Chí Minh) hầu như đều còn giữ lệ này.

Tiên thường: lễ cúng sơ trước ngày giỗ một hôm(5) , “cúng ngày còn sống”. Tổ chức từ buổi trưa hoặc buổi chiều hôm trước của ngày chánh giỗ, cúng mâm cơm đơn giản, chỉ có người trong dòng họ, gia đình dự hoặc một vài người hàng xóm thân thiết. Có khi làm 2-3 mâm đãi.

Ngày chánh giỗ thường do người giữ hương hỏa đứng ra làm chủ sự. Người này ăn mặc tươm tất, áo dài, khăn đóng, guốc mộc, lấy nhang đốt từ ngọn lửa của cây đèn cầy hột vịt – lửa hương quả (không dùng hột quẹt hay que diêm, tối kỵ đốt từ bếp lò), phân phát cho mọi người(6) .

Lệ làm hậu thường hiện nay còn được biết ở một số nơi như phường Phú Khương (tp. Bến Tre), thường làm vào 5 giờ chiều, món cúng giống như bữa tiên thường: 1 mâm cho người mất, 1 mâm cúng đất đai(7) .

Hiện nay những gia đình ở vùng nông thôn như ở các xã Long Thới, Hiệp Phước, Nhơn Đức (huyện Nhà Bè), xã Bình Khánh (huyện Cần Giờ), có điều kiện kinh tế, nhà cửa rộng rãi, con cháu nhiều vẫn giữ lệ làm đám giỗ 2 ngày.

Mâm cúng

Trong đám giỗ thường phổ biến 2-3 mâm cúng: mâm dành cho người mất, mâm dành cho Cửu Huyền thất tổ (Cô Bác), để ở bàn giữa trong nhà; ngoài sân là 2 mâm cho Chiến sĩ, đất đai nhơn trạch.

Đám giỗ trong một gia đình ở rạch Bông Giếng (ấp Trường Tây, xã Trường Thành, huyện Thới Lai, tp. Cần Thơ) hiện nay gồm các mâm cúng: bàn dài giữa nhà (Cửu Huyền thất tổ); bộ ván ngựa bên phải (từ trong nhìn ra), trước bàn thờ ông bà cóc nội (ông bà nội); bộ ván ngựa bên trái, trước bàn thờ những người chết trẻ trong gia đình (con trai, 2 người)(8) .

Mâm cúng đặt trên bàn sau tủ thờ (thị trấn Cần Đước, huyện Cần Đước, Long An), (ảnh Nguyễn Tuấn Anh)

Trong ngày này, các bàn thờ trong nhà, từ bàn Thiên, bàn thờ Thần Tài – Ông Địa, bàn thờ Ông Táo ở nhà bếp đều phải có trái cây, bông hoa, đốt nhang.

Một số gia đình do ảnh hưởng của Phật giáo, Hòa Hảo (như ở quận Thốt Nốt, Cần Thơ), Cao Đài (Tây Ninh, Bến Tre), nên làm đám giỗ chay. Có gia đình trước đây do ông bà ăn chay, nay mất thì con cháu làm đám giỗ chay, hoặc từ tâm nguyện của gia đình. Có thể cúng chay, đãi chay hoặc cúng chay, đãi mặn. Mâm chay riêng cho người đã khuất (ăn chay), còn đãi mặn cho khách. Xu hướng làm đám giỗ chay ngày càng lan rộng do ảnh hưởng mạnh từ truyền thông với thông điệp cấm sát sinh theo giáo lý, có lợi cho sức khỏe, giữ môi trường…

Mâm cúng chay trong đám giỗ (thị trấn Tiên Thủy, huyện Châu Thành, Bến Tre), (ảnh Trí Nhân)

Mâm chay theo Phật giáo ở khu vực Tân Lợi 1 (phường Tân Hưng, quận Thốt Nốt, Cần Thơ) gồm các món tàu hủ kho sả, mấm rơm kho, đậu que xào chả bó đòn, canh…(9) . 

Đối với Phật giáo Hòa Hảo thì cúng đám giỗ của những nhân vật gắn với đạo như đệ tử của Đức thầy Huỳnh Phú Sổ, hay nhân vật có uy tín thường tổ chức ở chùa, như cha của đức thầy, mẹ đức thầy, ông Ba Thới, ông Thanh Sĩ,... diễn ra ở chùa và phủ thờ, thì cúng chay. Riêng tín đồ làm đám giỗ ông bà ở nhà, cúng mặn, hoặc chay, tùy theo tâm đạo của họ, nhất là người mộ đạo. 

Đám giỗ của đạo Tứ Ân Hiếu Nghĩa (An Giang) nếu làm ở Tam Bửu gia(10)  là giỗ gánh họ chung của người theo đạo - người trong thôn đạo, thì cúng chay và cữ 12 con giáp. Nhưng khi giỗ ở nhà thì cúng mặn(11) .

Cúng chay cho người mất, thức cúng đặt trên bàn thờ, tuyệt đối không để đồ mặn. Người chết trong ngày chay thì phải cúng chay, nếu trước đó đã ăn chay, có thể theo nguyện vọng của người đã mất hay chính từ ý nguyện của gia đình. Quy định này được thực hiện rất nghiêm ngặt trong dịp giỗ, nhất là trong các gia đình theo đạo Cao Đài.

Đám giỗ của người theo Công giáo chỉ có đọc kinh, cầu nguyện trước khi đãi mọi người.

Món đãi khách

Trước đám giỗ một ngày đến vài ngày, chuẩn bị gói bánh tét, bánh ít, bánh cúng… đi chợ mua đồ nấu món, mời bà con chòm xóm, người trong dòng họ, bạn bè.

Đám giỗ ở Nam Bộ ngày trước không thể thiếu các món truyền thống như canh kiểm (giờ ít thấy), canh hủ qua, thịt kho tàu, thịt quay, cà ri, cá lóc nướng trui, đồ xào ăn với cơm trắng, bún, bánh mì, bánh hỏi, cá chiên… tùy theo vùng. Nhà khá giả thì mổ heo, mổ bò, gà, vịt, cá nuôi sẵn rất nhiều. 

Bà con có khi cho nếp, cá lóc, gà, vịt từ ngày trước giỗ để gia đình chuẩn bị, theo kiểu có gì mang nấy.

Đám giỗ ở ấp Xóm Huế (xã Tân An Hội, huyện Củ Chi, tp. Hồ Chí Minh) gồm các món: tứ quý (chả giò, chả lụa, thịt quay, nem chua), thịt kho trứng/thịt gà kho sả, hủ qua hầm, gỏi bò/gỏi gà, gà luộc(12) .

Ở xã Bình Khánh (huyện Cần Giờ, tp. Hồ Chí Minh) là các món: thịt kho tàu, ra gu sườn, vịt hầm chao, hủ qua dồn thịt, canh chua, mì xào thịt heo hay lòng gà, lòng vịt… Món heo hon với cục thịt khoảng 1kg500, nấu với mấm, đậu cô ve, củ cải đỏ, gần giống món tiềm. Cục thịt heo kho tàu cũng đến 200g(13) .

Món nấu trong đám giỗ ở Vĩnh Hưng (Long An) với các món truyền thống như: thịt kho tàu, hủ qua dồn thịt, cà ri bánh mì, heo quay - bánh bò, hủ tíu xào lòng/thịt heo với đậu que (sau này đổi sang bông cải, cà rốt). Những món mới hiện nay là: lẩu bò, lẩu Thái chua ngọt, bò né…(14) .

Ở phường Phú Khương (tp. Bến Tre) trong đám giỗ hiện nay vẫn còn các món truyền thống như: cà ri gà/vịt, thịt kho tàu, hủ qua dồn thịt, gỏi cuốn, cháo gà(15) .

Ngày nay, đám giỗ còn có mặt những món “mới”, nhất là ở khu vực đô thị để thay đổi theo khẩu vị ngày nay, chế biến cũng dễ dàng hơn: tôm hấp bia, bò né bông thiên lý, gà nướng ăn với xôi, gỏi củ hủ dừa, súp, lẩu Thái…

Gói bánh và tặng bánh

Ở thị trấn Vĩnh Hưng (huyện Vĩnh Hưng, Long An), trong đám giỗ chỉ gói bánh ít, không gói bánh tét, gói kiểu tháp rất đẹp. Gói trong ngày tiên thường. Những người ở độ tuổi từ 1956 trở về trước gói bánh kiểu “gói vôi”, cái bánh tròn tròn, không đẹp nhưng rất dễ thương. Từ độ tuổi 1960, đặc biệt khoảng 1976 trở về sau này, không biết gói kiểu bánh tròn trên, chỉ biết gói bánh ít hình tháp như phổ biến hiện nay ở Nam Bộ. Trong khi đó ở xã Vĩnh Thạnh (huyện Tân Hưng, Long An) người ta gói bánh tét nhiều hơn là bánh ít. Được gói trong ngày tiên thường. Đây là xã nằm ở cuối của tỉnh, giáp với Đồng Tháp, nơi trong đồng, xuồng ghe nhiều, khác với ở chợ là thị trấn Vĩnh Hưng(16) .

Ở An Giang, một đám giỗ gói từ 100-150 cái bánh tét cỡ bắp tay. Đám giỗ nhỏ thì gói 300 cái, đám lớn thì 500 cái bánh ít(17) . Một đám giỗ ở Vĩnh Hưng (Long An) gói 300 cái bánh ít, không gói bánh tét(18) .

Bánh ít chay dành để cúng cho người mất ăn chay hoặc cho khách chay mang về.

Một số nơi như ở xã Phú Xuân (huyện Nhà Bè cũ, tp. Hồ Chí Minh) còn làm bánh chuối, bánh khoai mì, bánh quai vạt ngọt, bánh cúng, bánh cấp, xôi 7 màu nhưn đậu xanh, rau câu trái vãi trong dịp đám giỗ… trong đó bánh cúng, bánh cấp chỉ cúng giỗ vài năm đầu, do đây là loại bánh “phong tục” dành cho người đã mất, như ta thấy trong cúng Cô hồn(19) .

“Giổ quải” là vậy, đi đám giỗ là phải có cái mang về, thể hiện tinh thần hiếu khách của gia chủ, tôn trọng người đến dự. Trong cúng đình, cúng miếu ở Nam Bộ cũng vậy, khách luôn được biếu bánh trái. Hiện nay để cho tiện lợi nhiều gia đình đã đặt gói bánh, đỡ mất thời gian, nhất là những gia đình neo đơn. Truyền thống gói bánh dịp giỗ do những cư dân từ Nam Trung Bộ mang vào đây, nhưng ở Tây Nam Bộ ngày nay vẫn duy trì thói quen này, trong khi ngoài đó giờ hầu chỉ đặt mà không tự gói.

Khách ra về thường được chủ nhân gửi cho bánh tét, bánh ít, trái cây… Bánh tét dành cho khách quý, bà con. Nếu gói ít thì tặng ½ cái như ở xã Bình Khánh (huyện Cần Giờ), nhiều hơn từ 1-3 đòn. Bánh ít có nơi là 6 cái (nửa chục) như ở Long An, Bình Dương(20)  hoặc bao nhiêu tùy vào số lượng gói và số khách dự. Như ở huyện Cao Lãnh (Đồng Tháp) biếu khách 1 đòn bánh tét, vài cái bánh ít, vài cái bánh tây, không cho trái cây. Ở phường Phú Khương (tp. Bến Tre) tặng 3-5 cái bánh ít, 1 đòn bánh tét lớn, 1 đòn bánh tét nhỏ(21) . Một đám giỗ ở xã Tân An Hội (huyện Củ Chi, tp. Hồ Chí Minh) tặng khách dự 2-3 cái bánh ít hoặc bánh ú, 1 lon nước ngọt (do khách tặng nguyên thùng), ít trái cây(22) . Khách ở xã Bình Khánh (huyện Cần Giờ) đi 2 cây bánh tàu xá (bánh pía) thì cũng được “lại quả” 1 cây bánh mang về(23) . Ở thành phố Mỹ Tho lại không có lệ tặng bánh trái trong đám giỗ, vì khách không lấy(24) . Một số gia đình ở thành phố Hồ Chí Minh tình trạng cũng tương tự, thậm chí con cháu trong nhà cũng không chịu mang quà bánh trong đám giỗ về nhà.

Ở Vĩnh Hưng (Long An), bánh ít tặng phải đủ cho người nhà của người dự đám giỗ mỗi người 1 cái. Trường hợp không đủ số lượng bánh tặng thì bù vào bằng số thức ăn khác. Nơi đây còn gói cho khách mang về những món đồ ăn mặn, canh hủ qua dồn thịt, hủ tíu xào… có cả đồ chay, không phân biệt người đó là bà con hay hàng xóm(25) .

Những quy định

Việc làm đám giỗ thường do con trai út, cháu nội làm, chứ ít khi do con gái, cháu ngoại đảm trách, nên trong dân gian quan niệm:

- Cá sặt muốn bắt dùng lờ

Mấy đời cháu ngoại mà thờ giỗ ông.

- Cồng cộc bắt cá dưới sông

Mấy đời cháu ngoại giỗ ông bao giờ.

Tuy nhiên, vẫn có những trường hợp cá biệt, cháu ngoại cúng cho ông bà ngoại như ở Vĩnh Châu, Vĩnh Long; do lúc sinh thời con gái rất gắn bó với cha hoặc do gia đình không còn con trai để cúng, có thể là đi nước ngoài.

Đám giỗ tổ chức ở từ đường hoặc nhà con trai út, có sự góp sức của các anh chị em. Hoặc cũng có khi do con trai trưởng đứng ra làm đám giỗ, tùy hoàn cảnh của mỗi gia đình. Nhưng đa số vẫn là do con trai út, người thừa hưởng hương hỏa.

Có nhà làm đám giỗ đến 5-6 đời như ở Bến Tre. Dòng họ có nhiều người mất thì chia ra làm đám giỗ ở nhiều nhà.

Hàng xóm, khách quen đi đám giỗ thường mang đến gà, vịt, 1-2kg thịt heo, 2 chục hột vịt, nhiều nhất là trái cây, có khi là bông hoa (phường Phú Khương, tp. Bến Tre). Ở thành phố Mỹ Tho (Tiền Giang) khách đi đám giỗ mang dầu ăn, bột ngọt, đường đến cho gia chủ. Nếu ít tiền thì 2-3 người có thể hùn nhau để mua(26) . Ngày nay người ta hay đi đám giỗ bằng trái cây, thùng bia. Có nhà chuẩn bị sẵn bàn dài đặt trước bàn thờ để khách đi đám giỗ đặt quà lên đó.

Ở xã Vĩnh Thành (huyện Chợ Lách, Bến Tre) ngày xưa người dân mang đến đám giỗ bằng đường cát, bánh thuẫn, bánh bông lan, bánh ký bỏ trong bọc giấy để kèm tờ giấy hồng cho đẹp(27) .

Theo lệ thì đám giỗ cha mẹ, ông bà thì con cháu phải tự động nhớ ngày mà về, không phải mời, chỉ mời bà con xa ở nhánh khác, hàng xóm.

Trong đám giỗ có đốt giấy tiền vàng bạc, đồ âm phủ như đôi giày, nón, dù, xe hơi, tủ lạnh, nhà cửa… Một số nơi còn phải ghi tên người mất trên giấy vàng bạc như ở xã Phú Xuân (huyện Nhà Bè, tp. Hồ Chí Minh)(28) . Khi đốt giấy vàng bạc như thì phải đốt từng tờ, con cháu xúm quanh chiếc thau sắt phụ đốt.

Thời gian cúng khoảng 10g, vừa tàn nhang đãi khách là vừa.

Trong đám giỗ, bàn giữa nhà dành đãi những người có vai vế trong dòng họ, rồi đến hai bên ván ngựa, các bàn đặt trong nhà ngoài sân.

Giỗ họ (cúng việc lề)

Cúng việc lề hay còn gọi là “cúng vật lề” là hình thức giỗ họ ở Nam Bộ, là ngày hiệp kỵ tổ tiên của một dòng họ. Thông qua các thức cúng, kiểu cúng đặc trưng của mỗi họ để mọi người nhận ra dòng họ của mình trong điều kiện lưu lạc lẫn nhau. 

Cúng việc lề còn kết hợp cúng cầu an, cúng đất và cúng thí thực. Nên ngoài cúng thủy tổ dòng họ, còn cúng Ngung Man Nương (chủ đất), các vị thần liên quan đến ruộng (thần bảo hộ mùa màng, cúng đất đai), cúng cô hồn (cúng thí thực), ông bà tổ tiên (phù hộ cho con cháu tránh tai ương dịch bệnh, cúng cầu an).

Cúng việc lề được tổ chức riêng trong từng dòng họ, do trưởng họ hoặc trưởng trong từng nhánh của cánh họ luân phiên cúng hàng năm. Theo lệ của từng dòng họ, ngày cúng có thể là ngày giỗ hội, ngày mất của vị thủy tổ, ngày cúng đất, cúng cầu an dòng họ(29) .

Thức cúng việc lề hầu hết là các món ăn dân dã, có sẵn trong ruộng đồng, nơi thiên nhiên, ít chế biến, nhằm tái hiện lại hình ảnh buổi đầu khẩn hoang ở Nam Bộ để dòng họ có thể hồi tưởng cảnh gian khó ngày xưa.

Mâm cúng của họ Phan ở xã Dương Xuân Hội (huyện Châu Thành, Long An, có nguồn gốc Quảng Nam) gồm: 2 con cá lóc nấu cháo, 1 mâm xôi đậu xanh, 2 miếng thịt sườn heo quay to, 1 dĩa bún, 2 con cá lóc nướng trui, 1 dĩa rau ngổ luộc, 1 chén mắm sống, 1 dĩa muối, 1 con gà luộc, 1 bộ tam sên (1 cái trứng vịt, 3 con tôm luộc, 3 miếng thịt heo luộc), 1 dĩa bắp nổ, 1 dĩa trái cây (quýt, nhãn) và đặc biệt 1 dĩa huyết gà sống có mấy sợi lông gà đặt ở trên, 1 bình bông, 3 ly nước, 3 ly rượu, bát nhang, 2 lọ đèn cầy. Tất cả đặt trên một bàn tròn trước bàn thờ…Thức cúng đặt ở bàn giữa nhà là các món đồ xào, canh, chả giò cùng với 6 cái chén, 6 đôi đũa, 2 cái muỗng, 3 ly nước, 3 ly rượu(30) .

Kết luận

Đám giỗ ở Nam Bộ là hình thức hiếu kính với tổ tiên, dòng họ, gia đình, mang trong mình những giá trị nhân văn trong việc ứng xử với người đã mất, là sợi dây nối kết dòng họ, thắt chặt tình làng nghĩa xóm. Biểu hiện của nó hết sức đa dạng với sự chi phối bởi các tôn giáo, quan niệm về nhân sinh về cách đối đãi với người đã mất và người còn sống. Đám giỗ là hình thức lưu giữ giá trị về ẩm thực, phong tục, giao tiếp… hướng người ta về cội nguồn. Và nó đang biến đổi theo hướng phù hợp với đời sống hiện đại trên nền tảng đạo lý truyền thống.

TÀI LIỆU THAM KHẢO:

1. Sơn Nam (2006), Nói về miền Nam / Cá tính miền Nam / Thuần phong mỹ tục Việt Nam, Tái bản lần thứ nhất, Nxb Trẻ, TP. Hồ Chí Minh.

2. Trương Ngọc Tường, Nguyễn Ngọc Phan, Hướng Thu Hương (2008), Hỏi đáp về tập tục tín ngưỡng và lễ thức theo vòng đời người xưa & nay, Sở Văn hóa, Thể thao & Du lịch Tiền Giang.

3. Nguyễn Thị Thu (2015), Tín ngưỡng thờ tổ tiên ở Thủ Đức, Luận văn cao học Văn hóa học, Trường Đại học Văn hóa TP. Hồ Chí Minh.

4. Ngô Kế Tựu (2013), Nhà xưa Nam Bộ, Phuong Nam Book – Nxb Thời đại.

5. Nhiều tác giả (2015), Văn hóa gia đình dòng họ và gia phả Việt Nam, Nxb Đại học Quốc gia TP. Hồ Chí Minh.

Chú thích:

(1) Vương Đằng (2014), Phong tục miền Nam, Nxb Văn hóa Thông tin – Trung tâm Văn hóa Ngôn ngữ Đông Tây, Hà Nội, tr.274.

(2) Gọi là “xà bần”, gồm những thức ăn còn lại mỗi thứ một ít. Một số nơi họ trộn chung các món rồi hâm nóng lại.

(3) Phạm Thị Châm (1956, đường Dương Cát Lợi, khu phố 4, thị trấn Nhà Bè, huyện Nhà Bè, TP Hồ Chí Minh).

(4) Huỳnh Thị Huyền Trân, sinh viên Trường Cao đẳng Sư phạm Trung ương TP Hồ Chí Minh, ấp Điền Giữa, xã Vĩnh Tân, TX Vĩnh Châu (Sóc Trăng).

(5) Lê Văn Đức (1970), Việt Nam tự điển, quyển hạ, Nhà sách Khai trí, Sài Gòn, tr.1.399.

(6) Đặng Duy Khôi (2015), “Nghi thức cúng ông bà ở Nam Bộ” trong Tục thờ cúng và những điều kiêng kỵ trong văn hóa tâm linh người Việt, Nxb Hồng Đức, Hà Nội, tr.225.

(7) Đoàn Vĩnh An, đình Phú Tự, phường Phú Khương, tp. Bến Tre.

(8) Ths. Nguyễn Tuấn Anh, giáo viên sử Trường PTTH Lương Thế Vinh (quận 1, tp. Hồ Chí Minh) cung cấp. Thông tin từ đám giỗ ở nhà bà nội.

(9) Ths. Đặng Hoàng Sang, khu vực Tân Lợi 1 (phường Tân Hưng, quận Thốt Nốt, Cần Thơ).

(10) Ngôi thờ chung của người trong gánh đạo. Đạo Tứ Ân Hiếu Nghĩa chia làm nhiều gánh, trong đó có trưởng gánh, nhà ông trưởng gánh là nơi tập hợp của gánh đạo. Họ quy định các lễ cúng trong năm, trong đó có giỗ ông gánh hay bà con trong đạo chết (TS. Nguyễn Trung Hiếu, Trường Đại học An Giang).

(11) TS. Nguyễn Trung Hiếu.

(12) Lê Phương Uyên, sinh viên Trường Cao đẳng Sư phạm Trung ương TP. Hồ Chí Minh, ngụ ở đường Ông Ích Khiêm (quận 11, tp. Hồ Chí Minh). Thông tin từ đám giỗ của ông bà cố nội của em.

(13) Phạm Thị Châm.

(14) Nguyễn Thị Trúc Nhanh, khu phố chiến thắng, thị trấn vĩnh hưng, huyện Vĩnh Hưng (Long An).

(15) Đoàn Vĩnh An.

(16) Nguyễn Thị Trúc Nhanh

(17) TS. Nguyễn Trung Hiếu

(18) Nguyễn Thị Trúc Nhanh.

(19) Phạm Thị Châm.

(20) Võ Hồng Như, quê xã Vĩnh Thành, huyện Chợ Lách, Bến Tre.

(21) Đoàn Vĩnh An.

(22) Lê Phương Uyên, sinh viên Trường Cao đẳng Sư phạm Trung ương TP. Hồ Chí Minh. Thông tin từ đám giỗ ông bà cố nội.

(23) Phạm Thị Châm.

(24) Nguyễn Thị Nên (1957, ấp 3, xã Hựu Thạnh, huyện Đức Hòa, Long An).

(25) Nguyễn Thị Trúc Nhanh.

(26) Đoàn Vĩnh An, Nguyễn Thị Nên.

(27) Võ Hồng Như.

(28) Phạm Thị Châm.

(29) www.dch.gov.vn/pages/news/preview.aspx?n=1050&c=41.

(30) Tài liệu điền dã, xã Dương Xuân Hội, huyện Châu Thành, Long An, ngày 12/3/2018.

TS NGUYỄN THANH LỢI